Tradicija Dolnoserbskeje rěcneje komisije

Prědne wopyty dolnoserbšćinu kodificěrowaś a norměrowaś su nam znate ze 17. stolěśa: Jan Chójnan jo napisał 1650 gramatiku, kótaraž drje jo wóstała rukopis, jo se ale wótpisowała a recipěrowała. Wěcej ako sto lět pózdźej, rozmjej 1761, jo wujšła prědna śišćana dolnoserbska gramatika z pjera J. G. Hauptmanna. W lěśe 1847 jo se pón w Budyšynje załožyła Maćica Serbska, 1880 jo se wutwóriło w Chóśebuzu jeje dolnoserbske wótźělenje, Maśica Serbska. Ta jo se starała wó wudawanje wšakich dolnoserbskich śišćow a tak wopóznawała ludnosć Dolneje Łužycy z pisneju rěcu. Jo jasne, až su glědali pśi tom na dobru, cystu dolnoserbšćinu. Weto njejsu byli puristiske tendence pśeliš mócne.<br />Jasna změna we wuwiśu dolnoserbskeje pisneje rěcy jo se stała pó Drugej swětowej wójnje, w 1950tych lětach. Tegdy jo se pśesajźiło nowe (łatyńske) pismo pśeśiwo dotychměst wužywanej frakturje. K tomu su zawjadli nowy pšawopis, tak až jo se wizualny zaśišć pisaneje dolnoserbšćiny naraz masiwnje změnił. Wušej togo su zapśimjeli teke na drugich rowninach rěcy: W sferje leksiki su zwuchytowali tradicionalne póžyconki z nimšćiny a je narownawali z takimi, kótarež su póchadali z górnoserbšćiny abo z drugich słowjańskich rěcow. Teke na pólu morfologije a syntaksy jo se rozdźěl mjazy pisneju rěcu a spócetneju, dialektalneju formu dolnoserbšćiny masiwnje pówětšył. To wšykno nagromadu jo wustatkowało kritisku distancu wjelich maminorěcnych powědarjow k pisnej rěcy a jo stakim zmócniło powšyknu tendencu, se wót dolnoserbšćiny – wšojadno w kótarej eksistencnej formje – wótwobrośiś.
W oktobrje 1952 jo se załožyła pśi tencasnem Instituśe za serbski ludospyt w Budyšynje, tencas pśirědowany Nimskej akademiji wědomnosćow (wót 1972: Akademija wědomnosćow NDR) w Barlinju, prědna »Hornjoserbska rěčespytna komisija«. Wósebny gremium za dolnoserbšćinu njejo se tegdy wutwórił. Toś ta situacija jo se změniła akle 1979. Tegdy jo se wutwóriła Serbska rěcna komisija z wósebneju dolnoserbskeju pódkupku, kótaruž jo nawjedował roźony Dolnoserb, diplomowy slawist Manfred Starosta. Wón jo toś tu kupku rozšyrił wó maminorěcne powědarje dolnoserbšćiny, na pś. su to byli Margita Heinrichowa, Hermann Jahn, faraŕ Herbert Nowak. Pśi swójom źěle jo dolnoserbska pódkomisija glědała na slědujuce, hirarchiski rědowane principije:

1. komunikatiwnosć (wóznam słowa, gramatiska forma a wugronjenje musy znate a pśipóznate byś; nowo twórjone słowa deje byś k rozměśu)
2. dolnoserbska słowjańskosć (glědaś na historiski nastate ds. specifiskosći)
3. jadnakoserbskosć (joli až se njeprěkujo ze zwjerchnyma principoma; jo pótrjefiło w praksy wósebnje terminologiju a ortografiske rědowanja (wjeliko- resp. małopisanje, gromadu- abo roztylapisanje, interpunkciju a druge).

Pó politiskem pśewrośe 1989/1990 jo se skóro wótžywiła Maćica Serbska z dolnoserbskim wótźělenjom Maśica Serbska. W lěśe 1994 jo se na głownej zgromaźinje towaristwa wobzamknuło, až dejtej se wutwóriś dwě separatnej rěcnej komisiji za górno- a dolnoserbšćinu. Z togo casa DSRK samostatnje źěła.